4.4. Badanie Kultury Bezpieczeństwa (25 min)

Bardzo znanym badaniem kultury bezpieczeństwa jest to, które zostało opracowane przez firmę DuPont oraz stworzona przez nich Krzywa Bradley’a, która definiuje cztery poziomy kultury bezpieczeństwa. DuPont postrzega system zarządzania bezpieczeństwem jako układankę puzzli. Poszczególne elementy uzupełniają się i wzajemnie od siebie zależą. Każda podejmowana inicjatywa wpływa na wszystkie elementy, lecz w różny sposób, zależnie od charakteru i sposobu implementacji. Trwała zmiana może zostać osiągnięta wyłącznie poprzez pracę nad wszystkimi elementami, przy zaangażowaniu całej organizacji.

Pierwszy punkt, określony jako Reaktywny, przedstawia diagram podzielony na cztery główne obszary, z których każdy zawiera opis zaobserwowanych czynników. Naturalny instynkt bezpieczeństwa polega na odwoływaniu się wyłącznie do przestrzegania przepisów prawa oraz wykonywania zadań delegowanych przez kierownictwo, jednakże bez wyraźnego zaangażowania tego kierownictwa.

Drugi punkt, określony jako Zależny, obejmuje obszar nadzoru. W tym obszarze zaangażowanie kierownictwa w tematy związane z bezpieczeństwem jest już zauważalne. Kierownictwo przejmuje inicjatywę w dbaniu o przestrzeganie procedur i zarządzeń, pilnuje dyscypliny, stawia cele i dąży do ich realizacji. Kierownictwo na tym etapie doszkala się z zakresu bezpieczeństwa oraz ocenia jego poziom. Ten etap zwany jest Zależnością.

Dwa pierwsze obszary doskonale oddaje zdanie „przestrzegam zasad, bo muszę”. Organizacje spełniające warunki tych dwóch pierwszych etapów, według dostępnych danych, obniżyły wypadkowość w swoich firmach o połowę. Spełnianie tych warunków umieszcza firmę na etapie podporządkowania spowodowanego motywacją zewnętrzną.

Trzeci etap jest określony jako Niezależny. Aby przejść do etapu zaangażowania pracowników, czyli motywacji wewnętrznej, należy wyeliminować wypadkowość związaną z czynnikiem ludzkim, co jest zwykle najtrudniejsze do wprowadzenia. Działania własne jako trzeci etap prowadzący do niezależności w rozumieniu bezpieczeństwa pracowników mówią o spełnieniu takich warunków, jak chociażby indywidualna wiedza pracowników, umiejętność identyfikacji zagrożeń i sposobów na ich eliminowanie. W organizacji muszą panować jasne zasady, a każdy pracownik musi mieć możliwość zgłoszenia problemu oraz propozycji rozwiązania. Podstawowym warunkiem tego etapu jest dbałość pracowników o własne bezpieczeństwo oraz wykształcenie w sobie dobrych nawyków.

Ostatni czwarty element jest określony jako Współzależny. Kolejnym krokiem jest doprowadzenie do tego, aby działania własne przekuć w zespół, doprowadzając do współzależności. W tym kroku dobre nawyki i dbałość o siebie samego przemieniają się w wzajemną pomoc oraz naukę dobrych praktyk przez współpracowników. Świadomość każdego pracownika musi być nakierowana na dobro całej organizacji.

Jednak chcielibyśmy przedstawić Wam poziomy Kultury Bezpieczeństwa, które najczęściej są wykorzystywane na świecie

Pięć poziomów dojrzałości, oznaczonych przez Fleminga i in. (1999) w Keil Center, zostało wykorzystanych do celów badania kultury bezpieczeństwa (ang. Safety Culture Survey)

The Safety Culture Maturity Model. R. Lardner, M. Fleming, P. Joyner, Towards a Mature Safety Culture. Institution of Chemical Engineers Conference, Symposium Series No. 148, Menchester 2002

Czy to jest ten sam rysunek?

Proponuje się, aby organizacje rozwijały się sekwencyjnie przez pięć poziomów, opierając się na mocnych stronach i eliminując słabe strony poprzedniego poziomu. Dlatego nie jest wskazane, aby organizacja próbowała przeskoczyć lub pominąć poziomy.

Istotnym jest aby organizacje przeszły przez poziom zarządzania przed poziomem zaangażowania, ponieważ istnieje potrzeba, aby menedżerowie rozwijali swoje zaangażowanie w bezpieczeństwo i zrozumieli konieczność zaangażowania pracowników.

Poziom 1: Inicjowanie (emerging level)

W tym etapie, bezpieczeństwo jest definiowane głównie jako rozwiązania techniczne i procedury związane z przepisami. Nie jest ono jeszcze postrzegane jako kluczowe ryzyko biznesowe. Służba BHP ponosi główną odpowiedzialność za bezpieczeństwo. Wypadki są uznawane za nieuniknione, a większość personelu nie wykazuje zainteresowania kwestiami bezpieczeństwa.

Poziom 2: Zarządzanie (managing)

Na tym etapie, bezpieczeństwo jest postrzegane jako ryzyko biznesowe. Definiowane jest wyłącznie w kategoriach przestrzegania zasad i procedur oraz stosowania technicznych środków kontroli. Działania skupiają się głównie na zapobieganiu wypadkom, które można uniknąć. Wypadki są postrzegane jako potencjalnie możliwe do uniknięcia. Menedżerowie rozumieją, że większość wypadków wynika z niebezpiecznych zachowań pracowników. Wyniki w dziedzinie bezpieczeństwa są mierzone za pomocą wskaźników opóźnionych (reaktywnych), takich jak LTI (liczba lub częstotliwość wypadków), a zachęty w obszarze bezpieczeństwa są oparte na obniżonych wskaźnikach LTI. Menedżerowie wyższego szczebla reagują reaktywnie na kwestie BHP (np. stosują kary, działania, gdy liczba wypadków wzrasta).

Poziom 3: Zaangażowanie (Involving)

Liczba wypadków jest stosunkowo niska, ale utrzymuje się na stałym poziomie. Kierownictwo uznaje, że pracownicy operacyjni odgrywają kluczową rolę w poprawie BHP w firmie. Menedżerowie zdają sobie sprawę, że wypadki są wynikiem wielu różnych czynników, a ich pierwotne przyczyny często wynikają z decyzji kierownictwa. Znaczna część pracowników jest gotowa współpracować z kierownictwem w celu poprawy zdrowia i bezpieczeństwa. Większość personelu przyjmuje osobistą odpowiedzialność za własne zdrowie i bezpieczeństwo. Stan bezpieczeństwa jest aktywnie monitorowany, a dane są efektywnie wykorzystywane.

Poziom 4: Proaktywny (Proactive)

Menedżerowie i pracownicy zdają sobie sprawę, że wiele czynników może przyczynić się do wypadków; organizacja podejmuje wysiłki w celu proaktywnego zapobiegania im. Większość pracowników uznaje, że zdrowie i bezpieczeństwo są ważne zarówno z moralnego, jak i ekonomicznego punktu widzenia. Pracownicy ponoszą osobistą odpowiedzialność za własne zdrowie i bezpieczeństwo, jak również za innych. Pracownicy czują się doceniani i traktowani sprawiedliwie. Monitorowane są również wypadki poza miejscem pracy, a promowany jest zdrowy styl życia.

Poziom 5: Ciągłe doskonalenie (Continually Improving)

Zapobieganie wszelkim obrażeniom lub krzywdom pracowników (zarówno w pracy, jak i w domu) stanowi podstawową wartość firmy. Organizacja może poszczycić się długim okresem (liczonym w latach) bez wypadków lub incydentów o wysokim potencjale, jednak nie towarzyszy temu poczucie samozadowolenia.

Przedsiębiorstwo korzysta z różnorodnych wskaźników w celu monitorowania wyników. Nieustannie dąży do doskonalenia i znajdowania lepszych metod kontroli zagrożeń. Wszyscy pracownicy podzielają przekonanie, że zdrowie i bezpieczeństwo to kluczowy aspekt ich pracy oraz akceptują, że zapobieganie urazom niezwiązanym z pracą jest równie ważne. Firma inwestuje wiele wysiłku w promowanie zdrowia i bezpieczeństwa zarówno w miejscu pracy, jak i w domu.

Mimo że koncepcja Modelu Dojrzałości Kultury Bezpieczeństwa ma na celu rozwinięcie narzędzia diagnostycznego, wymaga znacznej ilości badań, zanim będzie można ją wykorzystać w ten sposób. W obecnym stanie lepiej jest traktować ten model jako ramę ułatwiającą dalsze dyskusje na temat kultury bezpieczeństwa.

Firma NEW HSE opracowała własną autorską analizę poziomów Kultury Bezpieczeństwa, która składa się z wyników ilościowych oraz jakościowych.

Poziomy Kultury Bezpieczeństwa według modelu Zrównoważonej Karty Wyników łączą wyniki ilościowe i jakościowe.

System Oceny Ochrony Zdrowia i Bezpieczeństwa stosowany przez ‘NEW HSE’ został opracowany w celu ustalenia kryterium ilościowego dla określenia standardów ochrony zdrowia i bezpieczeństwa oraz zidentyfikowania punktu odniesienia dla przygotowania programu ciągłej poprawy warunków.

Poziom Przepisowy – Wypadki są wynikiem pracy. Bezpieczeństwo postrzegane jest jako problem lub znalezienia winnego. Kadra kierownicza ma niskie zaangażowanie, a brak elementów nadzoru i kontroli. Kultura bezpieczeństwa jest słaba, a wierzenie w nieuchronność wypadków przy wykonywaniu pracy jest silne. Brak funkcjonujących elementów systemu zarządzania w obszarze HSE, brak systemu oceny ryzyka, oraz niewystarczające przestrzeganie przepisów i regulacji dotyczących ochrony zdrowia i bezpieczeństwa. Bezpieczeństwo jest postrzegane jako przeszkoda w szybkim wykonaniu pracy, przy nacisku głównie na produkcję i wydajność. W przypadku wypadków zawsze szuka się winnego, co ma na celu szybkie rozwiązanie problemu bezpieczeństwa.

Poziom Reaktywny – Wypadek jest spowodowany przypadkiem. Bezpieczeństwo jest bierne – działające dopiero w sytuacji, gdy coś pójdzie nie tak. Standardy kontroli kierowniczej są niskie, ale zgodność z przepisami oraz odpowiednimi wytycznymi w zakresie ochrony i bezpieczeństwa jest znaczna. Standardy dokumentacji są niskie w kontekście obrony przed roszczeniami z tytułu odpowiedzialności pracowniczej. System zarządzania HSE działa w sposób reaktywny. Kroki podejmowane są doraźnie w sytuacji, gdy coś złego się przydarzy, przy minimalnych środkach zapobiegawczych i minimalnym wkładzie w stały proces poprawy warunków.

Poziom Zależny – Wypadki spowodowane są brakiem kontroli. Bezpieczeństwo funkcjonuje w formie stosowania się do procedur/przepisów. Istnieją uzasadnione standardy kontroli kierowniczej, znaczna zgodność z przepisami oraz właściwa pomoc w zakresie ochrony i bezpieczeństwa. Dostępne są odpowiednie standardy dokumentacji w kontekście obrony przed roszczeniami z tytułu odpowiedzialności pracowniczej. Jednakże, istnieje silne przekonanie, że miejsce wolne od wypadków może być osiągnięte jedynie poprzez stworzenie wielu procedur i przepisów oraz ich konsekwentne stosowanie. Bezpieczeństwo staje się biurokratycznym sposobem działania, gdzie scentralizowany system zarządzania przywiązuje największą wagę do wysokiego poziomu monitorowania, kontroli i nadzoru. Procedury i przepisy są opracowane z minimalnym zaangażowaniem pracowników, a ich niedopełnianie może skutkować zwolnieniem.

Poziom Niezależny – Jestem w pełni odpowiedzialny za moje bezpieczeństwo. Bezpieczeństwo jest środkiem zapobiegawczym. Istnieją wysokie standardy kontroli kierowniczej, zgodność z przepisami, zatwierdzone instrukcje działania oraz zgodność z przepisami dotyczącymi ochrony zdrowia i bezpieczeństwa. Pracownicy i zarząd ponoszą indywidualną odpowiedzialność za swoje czyny oraz przeoczenia, jednak nie wniosą własnego wkładu na rzecz bezpieczeństwa zbiorowego i grupowego. Istnieje silny system zarządzania z naciskiem na odpowiedzialność indywidualną oraz indywidualną opiekę. System HSE działa w sposób zapobiegawczy.

Wysokie standardy kontroli kierowniczej, zgodność z przepisami, zatwierdzone instrukcje działania, a także zgodność z przepisami dotyczącymi ochrony zdrowia i bezpieczeństwa. Wysokie standardy dokumentacji w odniesieniu do obrony w przypadku roszczeń z tytułu odpowiedzialności pracowniczej. To najwyższy poziom kultury bezpieczeństwa – gdzie HSE (Ochrona Zdrowia, Bezpieczeństwa i Środowiska) jest wartością w przedsiębiorstwie, która jest współdzielona przez wszystkich pracowników, począwszy od Zarządu po szeregowego pracownika, i odwrotnie. Każdy dba o innych, a bezpieczeństwo staje się codziennym priorytetem dla pracowników oraz punktem wyjścia dla Dyrektorów w przypadku podejmowania decyzji biznesowych. To silne oddanie kierownictwa oraz zaangażowanie pracowników.