2. Definicje kultury bezpieczeństwa oraz ochrony zdrowia

2. Definicje kultury bezpieczeństwa oraz ochrony zdrowia

„Kulturę przedsiębiorstwa buduje postępowanie jej liderów.
To jak zachowują się sami i  jakie zachowania tolerują“

Dick Brown

Odsłuchaj wykład, zapoznaj się z treścią tej części szkolenia i rozwiąż zadanie na końcu modułu:

Porozmawiajmy o Kulturze Bezpieczeństwa i Zdrowia. Główne pytanie to: Czym jest Kultura Bezpieczeństwa?  

Definicja Kultury Bezpieczeństwa:

Termin “kultura bezpieczeństwa” po raz pierwszy został użyty przez Międzynarodową Grupę Doradczą ds. Bezpieczeństwa Jądrowego (INSAG) po katastrofie w elektrowni jądrowej w Czarnobylu w 1986 roku. W raporcie dotyczącym tej katastrofy, kulturę bezpieczeństwa zdefiniowano jako:

‘zespół cech oraz postaw jednostek i organizacji, z podkreśleniem, że najistotniejsze jest bezpieczeństwo elektrowni atomowych’

(Źródło: International Atomic Energy Agency, Summary Report on the Post Review Meeting on the Chernobyl Accident., Report by International Nuclear Safety Advisory Group, Safety series N75-INSAG-1, Vienna 1986).

Od tego momentu pojęcie kultury bezpieczeństwa stało się przedmiotem rozległych analiz. W trakcie naszej rozmowy z Dr. Dominikiem Cooperem, znanym jako “Ojciec Kultury Bezpieczeństwa (KB)”, dowiedzieliśmy się, że istnieje obecnie ponad 60 różnych definicji kultury bezpieczeństwa.

Na przykład, Studenski postrzega kulturę bezpieczeństwa i higieny pracy jako zbiór czynników psychologicznych, społecznych i organizacyjnych, które mają na celu ochronę życia i zdrowia zarówno w pracy, jak i w życiu pozazawodowym (por. R. Studenski, “Kultura bezpieczeństwa pracy w przedsiębiorstwie”, „Bezpieczeństwo Pracy” 2000 nr 9).

Warto zauważyć, że takie określenie kultury bezpieczeństwa jest szersze niż to, co zostało określone przez Brytyjczyków. Odnosi się bowiem nie tylko do obszaru przedsiębiorstwa, ale również do aktywności człowieka poza pracą, takich jak pobyt w domu, wypoczynek, podróże, itd.

Pidgeon określa kulturę bezpieczeństwa i higieny pracy jako system znaczeń, poprzez który określona grupa ludzi rozumie zagrożenia w środowisku pracy (N. F. Pidgeon, “Safety culture: a key theoretical issues”, „Work & Stress” 1998 Vol. 12, No. 3, s. 202-216).

Jedną z bardziej popularnych definicji kultury bezpieczeństwa pracy opracowaną przez Brytyjski Komitet Wykonawczy do spraw BHP jest:

“kultura bezpieczeństwa jest rezultatem indywidualnych i grupowych wartości,
postaw, postrzegania, kompetencji, wzorców zachowań oraz stylu i jakości zarządzania
bezpieczeństwem w organizacji”

(por. ACSNI Human Factors Study Group, HSC, 1993).

Organizacje z pozytywną kulturą bezpieczeństwa charakteryzuje komunikacja oparta na wzajemnym zaufaniu, wspólne postrzeganie ważności bezpieczeństwa oraz zaufanie do skuteczności działań prewencyjnych (por. C.R. Horbury, D.M. Bottomley, “Research into health and safety in the paper industry”, Health & Safety Laboratory, IR/RAS/98/2, 1997).

“Kultura bezpieczeństwa” została poszerzona w jej ogólnym zastosowaniu do “kultury ochrony zdrowia i bezpieczeństwa” w celu uwzględnienia rosnącego zainteresowania złym wpływem wykonywanej pracy na stan zdrowia. Warto pamiętać o tym w kontekście rosnącego zainteresowania oraz potrzeby troski o zdrowie i dobrostan pracownika.

Warto także dodać, że wielowymiarowość Kultury Bezpieczeństwa pozwala na wyróżnienie trzech poziomów: kultury bezpieczeństwa społeczeństwa, przedsiębiorstwa oraz jednostki (Marcinkowski, Zemfler, 2008). Często nazywam to efektem Matrioszki.

Kultura bezpieczeństwa społeczeństwa określa społeczny stosunek do ryzyka, czyli jakie normy postępowania w przypadku zagrożenia zdrowia i życia są akceptowane oraz jakie kroki są podejmowane, aby to ryzyko zminimalizować. Kultura bezpieczeństwa przedsiębiorstwa obejmuje wszelkie działania z zakresu BHP, które mają miejsce w zakładzie pracy. Określa ona sposób organizacji zadań i nadzoru nad personelem oraz kładzie duży nacisk na wyjaśnianie przyczyn wypadków. Ma na celu uświadomienie pracownikom realnych zagrożeń na stanowisku pracy oraz sposobów ich zapobiegania. Natomiast kultura bezpieczeństwa jednostki określa stosunek człowieka do problemu ochrony zdrowia i życia oraz obejmuje jego zachowania i postawę w sytuacjach zagrożenia. Jest ona związana z poczuciem osobistej odpowiedzialności każdego za sprawy bezpieczeństwa, przejawiającej się w codziennym życiu. Oczywiste jest więc, że poziom kultury bezpieczeństwa przedsiębiorstwa ma wpływ na poziom kultury bezpieczeństwa poszczególnych pracowników.

Warto tutaj wspomnieć o krzywej Hudson, modelu Hofstede oraz Teorii Lodowca Sheina. Jednak poznanie naukowych podstaw Kultury Bezpieczeństwa jest wartościowe, aby lepiej zrozumieć głębsze związki z zachowaniami oraz kształtowaniem KB w firmie.

Rozwój bezpieczeństwa według krzywej Hudson:

  1. Pierwszy etap stanowiły działania o charakterze technicznym: niezawodność instalacji, zapewnienie redundancji, czujniki nieprawidłowości, automatyka bezpieczeństwa itd
  2. Następnie miało miejsce rozwinięcie systemów zarządzania bezpieczeństwem: formalizacja całości procesów, procedur i zasad wprowadzonych w dziedzinie zapewnienia bezpieczeństwa.
  3. Ostatni etap procesu to uwzględnienie czynników ludzkich i organizacyjnych, obejmujące identyfikację i włączenie do procesu czynników, od których zależy wydajność i bezpieczeństwo działalności ludzkiej.

Jednak Krzywa Hudson ewoluowała. Jak to wygląda teraz?

Dzisiaj powinniśmy zdawać sobie sprawę, że organizacja przoduje, co widać na poniższym obrazku. Dzisiejsze myślenie powinno obejmować jednoczesne skupienie się na technologii oraz na kulturze/zachowaniach. Takie podejście pozwoli na rozwijanie firm oraz zmniejszanie liczby wypadków.

Teoria Hofstede:

Hofstede rozwinął model wymiarów kulturowych przede wszystkim na podstawie różnic w wartościach i przekonaniach dotyczących różnic kulturowych. Praca Hofstede jest szczególnie przydatna, ponieważ dostarcza ważnych informacji o różnicach między krajami i sposobach radzenia sobie z tymi różnicami. Model Geerta Hofstede’a rzuca światło na pewne typy zachowań, co w konsekwencji ogranicza nieporozumienia i ułatwia komunikację. Zapewnia także wgląd w wzajemne oddziaływanie między kulturą organizacyjną a strukturą organizacyjną. Wymiary kultury zgodnie z modelem Hofstede są kluczowe w międzynarodowych zespołach wielonarodowych. Kiedy menedżerowie zrozumieją, jak różne kultury postrzegają aspekty biznesowe, będą mogli podejmować decyzje, które będą skuteczne na skalę globalną.

Psycholog dr Geert Hofstede opublikował swój model wymiarów kulturowych pod koniec lat 70., oparty na dekadzie badań. Od tego czasu, pomimo krytyki oraz ograniczeń w jego opracowaniach, jego model stał się uznanym na całym świecie standardem w rozumieniu różnic kulturowych. Hofstede opisuje kulturę jako cebulę składającą się z różnych warstw, gdzie warstwa zewnętrzna odpowiada cechom kulturowym ludzi.

Geert Hofstede wyróżnił następujące wymiary kultur narodowych:

  • Dystans do władzy: wymiar ten odnosi się do zakresu, w jakim pracownicy postrzegają formalną hierarchię organizacyjną oraz związane z nią różnice społeczne i organizacyjne statusy jako nieodłączny aspekt dobrze zorganizowanego i sprawnie działającego przedsiębiorstwa.
  • Kolektywizm i indywidualizm
  • Kobiecość i męskość
  • Unikanie niepewności
  • Orientacja długoterminowa i krótkoterminowa

Zakres prac Hofstede jest bardziej złożony i nie będziemy w stanie go omówić w szczegółach na tej lekcji. Jednak uważamy, że warto poczytać więcej o tej teorii, zwłaszcza dla tych osób, które budują Kulturę w firmie składającej się z międzynarodowego oraz multikulturowego otoczenia oraz pracowników (por. opracowanie na ResearchGate dotyczące Hofstede).

*Ogrodnik, Marcin. (2020). Wymiary kultur narodowych Geerta Hofstede i ich rola w analizie kultur.
**Hofstede, G. (2001). “Culture’s Consequences: Comparing Values, Behaviors, Institutions, and Organizations Across Nations.” Second Edition, Thousand Oaks CA: Sage Publications.

Linki do artykułów:
1. Praktyczne zastosowanie wymiarów kultury według Hofstede
2. Zarządzanie zespołami międzykulturowym- notatki z przedmiotu.